Glokomda bilimsel olarak etkinliði kanýtlanmýþ olan tek tedavi yöntemi göz tansiyonunun düþürülmesidir. Göz tansiyonunu ne kadar fazla düþürürsek görme siniri üzerindeki baskýyý o oranda azaltmýþ ve sinir hücrelerini o ölçüde korumuþ oluruz. Göz tansiyonunu en çok düþüren yöntem glokom ameliyatýdýr. Göz damlalarý göz tansiyonunu en fazla % 40-45 oranýnda düþürürken ameliyat ile bunun iki katý düþüþ saðlamak mümkündür. Glokom tedavisi için ameliyatýn damla tedavisine önemli bir üstünlüðü de 24 saat içinde oluþan (özellikle gece) göz tansiyonu deðiþikliklerini çok daha etkili bir þekilde önlemesidir.
Göz hekimlerinin glokom cerrahisine yaklaþýmý farklýdýr.
Günümüzden yirmi yýl önce glokom tedavisi için az sayýda ilaç (göz damlasý) vardý, üstelik bunlar çok etkili de deðildi. Bu nedenle, o yýllarda glokom hastalarýnýn büyük bölümü teþhisten kýsa bir süre sonra ameliyat edilmekteydi. Ancak doksanlý yýllarýn ikinci yarýsýnda kullanýlmaya baþlanan prostaglandin grubu ilaçlar durumu önemli oranda deðiþtirmiþtir, bu grup ilaçlar göz tansiyonunda oldukça etkili bir düþüþ saðladýklarý için yeni teþhis edilen glokom hastalarýnýn önemli bir bölümünde yaklaþýk on yýllýk bir süre için ameliyat yapmadan göz tansiyonunu kontrol altýnda tutma olanaðý saðladýlar. Dolayýsýyla glokom ameliyatý sayýsý ve ameliyat yapan hekim sayýsý önemli oranda azaldý.
Günümüzde ise bu ilaçlara ilk önce olumlu yanýt vermiþ olan hastalarýn önemli bir bölümünde hastalýk ilerlemeye devam ettiði için göz tansiyonu artýk kontrolden çýkmýþ olup bunlarýn ameliyat olmasý gerekmektedir, ayrýca son 15 yýllýk süre içinde yeni bir ilaç molekülü de geliþtirilememiþtir. Ancak cerrahi deneyimleri azaldýðý için göz hekimleri artýk genellikle ameliyattan çekinmekte ve çoðunlukla hastalarýna damla ile tedaviye devam etmelerini tavsiye etmektedirler.
Katarakt ameliyatýnýn hep olumlu yönleri ön plana çýkartýlýr ve hastalar ameliyat için teþvik edilirken, glokomlu hastalara ameliyatýn ancak son çare olduðu söylenmektedir. Bu da hastalarýn nezdinde glokom ameliyatlarýnýn çok tehlikeli olduðu gibi asýlsýz inanýþlara ve ameliyattan kaçýnmalarýna neden olmakta ve sonuçta görme fonksiyonlarýnda azalmaya ya da körlüðe yol açmaktadýr.
Oysaglokom ameliyatlarýnýn tehlikeli olduðu kesinlikle doðru deðildir, son yýllar içinde ameliyat tekniðinde saðlanan deðiþiklikler sayesinde glokom ameliyatlarý artýk son derece güvenli bir þekilde yapýlabilmektedir.
Glokom ameliyatýnda gözü terk edemeyen sývýyý boþaltmak için bir kanal açýlmaktadýr.
En sýk uygulanan glokom ameliyatý trabekülektomi’dir. Glokomda temel sorun göz sývýsýnýn gözü terk ettiði kanallarýn týkanmasý olduðu için glokom ameliyatý ile sývýnýn boþalmasý için yeni ve farklý bir çýkýþ yolu (kanal ya da valv) oluþturulmaktadýr. Bazý özel durumlarda bu kanalý tüp dediðimiz özel bir sistem ile desteklemekteyiz. Glokom ameliyatý gözün beyaz ve renkli dokularýnýn birleþim yerinde ve üst kapak altýnda kalacak þekilde uygulanmaktadýr. Ameliyat yerinin genellikle çýplak gözle fark edilmesi mümkün deðildir, ancak bazý hastalarda göz kapak elle tutulup göz aþaðýya baktýrýlýnca gözün beyaz kýsmýnda hafif bir kabarýklýk olarak fark edilebilir (Þekil 1). Uygun bir þekilde yapýlmýþ bir glokom ameliyatý sonrasý kesinlikle gözün þekil deðiþtirmesi, küçülmesi gibi problemler görülmez.
Güncel teknikler kullanýlarak yapýlan glokom ameliyatlarý son derece etkili ve güvenlidir.
Ameliyat tekniðinde son yýllarda saðlanan geliþmeler bunu mümkün kýlmýþtýr. Eskiden yapýlan glokom ameliyatlarý göz tansiyonunu genellikle aþýrý ve kontrolsüz olarak düþürüyordu, göz bu duruma uyum saðlayamadýðý için ameliyat sonrasý görme keskinliðinde önemli oranda azalma ortaya çýkmakta ve bu da hastayý mutsuz etmekteydi. Ayrýca bu kontrolsüz tansiyon düþüþü vücudumuzdaki tamir edici hücreleri (fibroblastlar) ameliyat sahasýna davet ederek ameliyatta açýlan kanalýn kýsa sürede kapanmasýna da yol açabilmekteydi.
Ýngiltere’de Moorfields hastanesinde geliþtirilen “Güvenli trabekülektomi” tekniði bize göz tansiyonunu kademeli bir þekilde düþürme ve istenilen seviyeye ayarlama olanaðý vermiþtir. Bu teknikte açtýðýmýz kanalý bir valv þeklinde oluþturuyoruz ve fazladan bir-iki dikiþ koyarak ameliyattan sonraki ilk bir hafta süresince göz tansiyonunun çok fazla düþmesine izin vermiyoruz. Ameliyattan sonraki ilk iki hafta içinde yaptýðýmýz dikiþ ayarlamalarý ile hedeflediðimiz göz tansiyonu seviyesine aþamalý olarak ulaþmaktayýz; böylece erken devrede göz tansiyonu aþýrý olarak düþürülmediði için sorun çýkma ihtimali çok azalmaktadýr. Bu ameliyat tekniðine ait detaylar için “Glokomda Penetran Cerrahi” isimli yayýný inceleyebilirsiniz (bakýnýz. Yayýnlar).
Yine eski teknikle yapýlan geleneksel glokom ameliyatlarýndaki önemli bir sorun olan ameliyat yerinin tamir edici hücreler tarafýndan kapatýlmasý problemini çözmek için ameliyat esnasýnda Mitomisin-C isimli özel bir ilaç kullanýyoruz. Bu ilacýn kullanýma girmesi yeni deðildir, ancak kullaným þekli ameliyat tekniðindeki bazý deðiþikliklerle birleþtirilerek çok daha etkin ve güvenli hale getirilmiþtir.
Bazý hastalarda glokom ameliyatý sonrasý erken devrede görmede geçici olarak bir azalma olabilmektedir, ama genellikle uygun tedavi ve zamanla (bir-iki hafta içinde) tekrar ameliyat öncesi seviyeye geri dönmektedir. Bazý hastalarda gözlük camlarýnda deðiþiklik gereksinimi olabilmektedir.
Bazý hastalarda ameliyattan belli bir süre sonra (birkaç yýl sonra) katarakt geliþebilmektedir, ancak bu önemli bir sorun teþkil etmez; çünkü günümüzde katarakt ameliyatlarý artýk son derece güvenli bir þekilde yapýlabilmektedir.
Glokom ameliyatý majör bir cerrahi deðildir
Katarakt ameliyatý 10-15 dakika sürerken glokom ameliyatý bunun iki katý bir sürede (yaklaþýk yarým saat) tamamlanmaktadýr. Ben glokom ameliyatlarýnda genellikle lokal anestezi kullanýyorum. Ameliyat sonrasý bir gece göz kapalý kalmakta, ertesi gün açýlmaktadýr. Hastaya ilk 24 saat efor yapmamasýný söylüyoruz. Göz açýldýktan sonra günlük aktivitelerde herhangi bir kýsýtlama önerilmemektedir, okuma ve TV seyretme mümkündür. Bir hafta süresince gece yatarken plastik koruyucu kullanýlmakta ve hasta genellikle 3-4 gün sonra normal çalýþma hayatýna dönebilmektedir.
Burada vurgulanmasý ve mutlaka ayrýntýlý olarak açýklanmasý gereken önemli bir husus vardýr: glokom ameliyatlarý ile bozulmuþ olan görme yeteneði tekrar arttýrýlamaz, çünkü glokom nedeniyle ölmüþ olan sinir hücreleri ne yazýk ki kendilerini yenileyememektedirler. Baþka bir deyiþle, eðer hastanýn görmesinde glokoma baðlý olarak herhangi bir azalma gerçekleþmiþ ise maalesef ameliyat ile bunu düzeltemiyoruz. Ancak ameliyat ile göz tansiyonunu istenen seviyeye düþürerek saðlam kalmýþ sinir hücrelerini koruyoruz ve daha fazla görme kaybý geliþmesini önlüyoruz.
Ýlaç tedavisine raðmen göz tansiyonu düþmüyor ve görme azalýyorsa ameliyat þarttýr
Sonuç olarak söylenmesi gereken þudur; birden fazla göz damlasý kullandýðý halde göz tansiyonu istenildiði kadar düþmeyen, görmesi giderek azalan glokom hastalarýnda mutlaka ameliyat yapýlmalýdýr. Eðer hastaya bu yakýnmalarý olduðu halde yine damla tedavisine devam etmesi söylenmiþ ise, mutlaka baþka bir glokom uzmanýnýn görüþlerine baþvurulmalýdýr.
